Skład osobowy Zakładu
- dr hab. Jacek Zieliński, prof. UWr - kierownik
- dr hab. Artur Pacewicz, prof. UWr
Charakterystyka Zakładu
Działalność naukowa Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej koncentruje się na analitycznych i historyczno-systematycznych badaniach nad bogatym dziedzictwem filozoficznym antyku i średniowiecza. Naszym głównym celem jest precyzyjna rekonstrukcja kluczowych koncepcji z fundamentalnych dziedzin filozofii, takich jak metafizyka, ontologia, etyka i kosmologia. Poza samą rekonstrukcją, szczególną uwagę poświęcamy analizie ich historycznej recepcji oraz wszechstronnemu zrozumieniu ich znaczenia dla współczesnej myśli filozoficznej. Wszystkie prace prowadzone są z uwzględnieniem rygorystycznej metodologii interpretacyjnej właściwej dla badanych okresów, co gwarantuje głębokie i trafne odczytanie źródeł. Do głównych obszarów badawczych należą:
Filozofia grecka okresu klasycznego i hellenistycznego. Ten obszar badawczy koncentruje się na fundamentalnych nurtach i myślicielach, które ukształtowały filozofię grecką od jej klasycznego szczytu po epokę hellenistyczną. Analizujemy metafizykę, epistemologię i etykę Platona i Arystotelesa, zagłębiając się w ich koncepcje rzeczywistości, poznania i moralności, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia hedonizmu. Zajmujemy się również historią i doktrynami kluczowych szkół filozoficznych, takich jak Akademia, Perypat oraz cynizm, badając ich rozwój, wzajemne wpływy i wkład w myśl antyczną. Istotnym elementem naszych badań jest myśl medioplatońska, reprezentowana przez takich filozofów jak Alkinous, Apulejusz czy Plutarch, oraz rola alegorezy jako metody interpretacji tekstów w filozofii hellenistycznej. Ponadto, badamy greckie i żydowskie źródła wczesnej myśli chrześcijańskiej, analizując, jak antyczne koncepcje, takie jak Bóg, Logos czy creatio ex nihilo, wpłynęły na kształtowanie się teologii i filozofii chrześcijańskiej.
Filozofia średniowieczna i scholastycyzm. Ten obszar badawczy obejmuje bogate dziedzictwo filozofii średniowiecznej, ze szczególnym uwzględnieniem scholastyki. Nasze analizy obejmują hermeneutykę tekstów filozoficznych w średniowieczu, czyli metody interpretacji i rozumienia źródeł z tego okresu. Przyglądamy się kluczowym zagadnieniom takim jak problem indywiduacji, filozofia umysłu i teoria działania w myśli scholastycznej od XIII do XVI wieku. Badamy, jak średniowieczni myśliciele pojmowali jednostkowość, naturę świadomości i wolną wolę. Istotnym nurtem badań jest również metafizyka cnót i wad oraz teoria skłonności (dispositional properties), analizowana zarówno w kontekście Arystotelesa, jak i jego recepcji w tradycji scholastycznej, ukazując ich znaczenie dla etyki i ontologii. Prowadzimy także dialog między teorią aktu i możności w scholastyce a współczesną metafizyką analityczną, na przykład w kontekście metaphysics of powers, szukając punktów zbieżnych, różnic i zadając pytanie o aktualność średniowiecznych koncepcji. Uzupełnieniem tych badań jest analiza recepcji arystotelizmu w Bizancjum i wczesnym renesansie, śledząca, jak myśl Arystotelesa wpływała na rozwój filozofii poza zachodnią Europą.
Recepcja i dialog ze współczesnością. Ten obszar badawczy koncentruje się na trwałym wpływie myśli starożytnej i średniowiecznej na współczesność oraz na jej aktualnej recepcji. Prowadzimy szczegółową analizę adaptacji pojęć hylemorfizmu (forma i materia) w chrześcijańskiej sakramentologii, śledząc ich ewolucję od okresu patrystyki aż po współczesne debaty ekumeniczne. Ukazujemy, jak te fundamentalne kategorie filozoficzne zostały zintegrowane i przekształcone w teologicznej refleksji nad sakramentami. Badamy również wpływ myśli starożytnej i scholastycznej na filozofię nowożytną, ze szczególnym uwzględnieniem myślicieli takich jak Jonathan Edwards, demonstrując ciągłość idei i transformację koncepcji na przestrzeni wieków. Analizujemy antyczne źródła racjonalizmu i ich obecność we współczesnych teoriach dyskursu, pokazując, jak dawne ujęcia rozumu i argumentacji znajdują odzwierciedlenie w dzisiejszych dyskusjach. Ważnym aspektem naszych badań jest także współczesna recepcja myśli platońskiej i analiza tego, w jaki sposób idee Platona są reinterpretowane, krytykowane i wykorzystywane w XXI wieku.